بازار آنلاین خرید و فروش طلا در ایران در سالهای اخیر با سرعت چشمگیری رشد کرده است. این بازار که تا پیش از این فاقد چارچوب مشخص بود و شبانهروز بدون توقف فعالیت میکرد، اکنون وارد مرحلهای تازه از تنظیمگری هوشمند شده است. بانک مرکزی ایران با هدف ایجاد شفافیت، کنترل نقدینگی و اعتمادسازی دیجیتال، محدودیتهای تازهای برای پلتفرمهای طلا وضع کرده است.
1️⃣ بازار دیجیتال طلا: یک دنیای پررمز و راز 🏆
در کمتر از دو سال، پلتفرمهای آنلاین طلا بیش از ۲٫۵ تن طلا را میان بیش از ۳ میلیون کاربر فعال جابهجا کردهاند. این بازار ترکیبی از پلتفرمهای ثبتنشده یا نیمهرسمی است که حدود ۵۰۰ سایت را شامل میشود.
ویژگیهای این بازار:
| ویژگی | توضیح |
|---|---|
| حجم معاملات | میلیونها تراکنش روزانه |
| ماهیت | نه بانک است و نه صرافی |
| نقدینگی | واحدهای طلایی بدون پشتوانه فیزیکی |
| ساعت فعالیت | پیش از این شبانهروزی و بدون توقف |
این ویژگیها باعث شدهاند که بانک مرکزی حساسیت ویژهای نسبت به این بازار پیدا کند، نه فقط به دلیل حجم معاملات، بلکه به دلیل خلق نوع جدیدی از نقدینگی دیجیتال که در رفتار تورمی و انتظارات مردم اثرگذار است.
2️⃣ نقدینگی دیجیتال و خطرات آن 💳⚠️
واحدهای طلایی که در حساب کاربران گردش میکنند، ممکن است پشتوانه فیزیکی نداشته باشند. این یعنی خلق پول بدون پشتوانه که میتواند اثر مستقیمی بر تورم و رفتار اقتصادی مردم داشته باشد.
محمدرضا فرزین، رئیسکل بانک مرکزی، در نشست اخیر خود تأکید کرد:
«بانک مرکزی با فعالیت پلتفرمها مخالف نیست، اما معامله باید واقعی باشد. خلق شبهپول طلا یعنی ایجاد نقدینگی بدون پشتوانه، و این خط قرمز ماست.»
3️⃣ پایان دوران فعالیت 24 ساعته 🕒
یکی از تصمیمات مهم بانک مرکزی، محدود کردن ساعت فعالیت پلتفرمها است. به گفته فرزین:
«در هیچ بازاری در دنیا معاملات طلا شب و روز بدون توقف انجام نمیشود. پلتفرمها باید مانند بازار رسمی، در چارچوب ساعت کاری مشخص فعالیت کنند تا تسویه، نظارت و کنترل ریسک ممکن باشد.»
این اقدام، نه یک محدودیت تجاری، بلکه بخشی از مدل کنترل پولی جدید است. وقتی معاملات شبانهروزی محدود شوند، بانک مرکزی میتواند گردش وجوه و نقدینگی دیجیتال را پایش کرده و مانع از خلق شبهسپرده شود.
4️⃣ از برخورد تا تنظیمگری هوشمند 🧩
در سالهای گذشته، رویکرد بانک مرکزی بیشتر قضایی و محدودکننده بود، اما اکنون با سیاست جدید، مسیر تعامل مشروط و تنظیمگری هوشمند پیش گرفته شده است.
کمیته مشترک تنظیمگری فینتکها
بانک مرکزی با همکاری وزارت صمت و فعالان حوزه فینتک، کمیتهای برای تدوین چارچوب رسمی سیاستگذاری داراییهای دیجیتال با پشتوانه تشکیل داده است. هدف این کمیته، مسئولسازی پلتفرمها بدون توقف نوآوری است.
فرزین میگوید:
«ما نمیخواهیم نوآوری را متوقف کنیم، اما با سوداگری، خروج سرمایه و بیقانونی مقابله خواهیم کرد.»
5️⃣ پنج شرط فعالیت پلتفرمهای طلا 📝
بانک مرکزی در تیرماه ۱۴۰۴، پنج شرط اصلی برای فعالیت پلتفرمها اعلام کرد که اکنون با اضافه شدن شرط جدید ساعت کاری، شش شرط مهم شکل گرفته است:
| شماره | شرط | توضیح |
|---|---|---|
| 1 | پشتوانه شمش استاندارد | نگهداری شمش در بانک کارگشایی و خزانه بانک مرکزی |
| 2 | احراز هویت کاربران | ثبت کامل هویت خریداران و فروشندگان در سامانه بانکی |
| 3 | اتصال به سامانه جامع تجارت | ثبت همه تراکنشها برای رصد بازار |
| 4 | تسویه وجوه در ۴۸ ساعت | ممنوعیت کامل سپردهپذیری |
| 5 | مجوز امنیتی قبل از تبلیغات | تأیید بانک مرکزی و پلیس فتا |
| 6 | ساعت کاری محدود | فعالیت پلتفرمها باید در چارچوب زمانی مشخص و قابل کنترل باشد |
این شروط باعث میشوند بازار شفافتر، امنتر و قابل نظارت باشد و از خلق پول بدون پشتوانه جلوگیری شود.
6️⃣ هدف پنهان: مهار نقدینگی و اعتماد دیجیتال 🔒💎
تحلیلگران اقتصادی معتقدند محدودیت ساعت فعالیت، نه یک مانع تجاری بلکه ابزار کنترل پولی است. در نبود ساعت کاری مشخص، پلتفرمها میتوانستند تراکنشهایی انجام دهند که پشتوانه واقعی نداشت.
مزایای محدودیت زمانی:
- تسویه روزانه وجوه
- پایش شبانه گردش پول
- جلوگیری از خلق شبهپول
- تثبیت پایه پولی دیجیتال
- افزایش اعتماد دیجیتال مردم
یک مدیر حوزه فناوری مالی میگوید:
«وقتی گردش طلا در فضای مجازی بدون تسویهی روزانه ادامه دارد، هیچکس نمیتواند پشت هر عدد، دارایی واقعی را ببیند. قانونمند شدن ساعت فعالیت یعنی شفاف شدن ریتم بازار.»
7️⃣ رقابت سالم و جلوگیری از انحصار ⚖️
بانک مرکزی با این سیاستها قصد ایجاد انحصار ندارد. فرزین تأکید کرده است:
«پلتفرمهای طلا باید رقابتی بمانند اما رقابتشان سالم باشد. ما انحصار نمیسازیم، ولی بیقانونی را هم تحمل نمیکنیم.»
همچنین اتصال به سامانه جامع تجارت و شناسه ملی کالا، امکان رهگیری هر قطعه طلا و جلوگیری از پولشویی و فرار ارزی را فراهم میکند.
8️⃣ از اقتصاد سایه به شفافیت مالی 🌐💡
با تغییر رویکرد بانک مرکزی، بازار دیجیتال طلا وارد قلمروی قانونی و شفاف شده است. مفهوم تنظیمگری هوشمند که در برنامههای ۱۴۰۲ مطرح شد، اکنون در عمل بهکار گرفته شده است.
فرزین این تحول را تعادل میان آزادی اقتصادی و ثبات مالی میداند. کمیته مشترک فینتکها نیز موظف است هر سه ماه، گزارش عملکرد و چالشهای عملیاتی خود را ارائه کند.
9️⃣ چشمانداز آینده 🔮
اقتصاددانان مستقل این رویکرد را دومین تجربه جدی بانک مرکزی پس از پروژه رمزریال میدانند. تفاوت اصلی این بار، مدیریت رفتار بازار واقعی است، نه صرفاً خلق ابزار پرداخت دیجیتال.
بانک مرکزی با کنترل پلتفرمهای طلا در پی تثبیت انتظارات تورمی است:
«وقتی مردم احساس کنند قیمت طلا در نیمهشب یا تعطیلات دیگر جهش ندارد، آرامش نسبی در بازار ارز نیز بازمیگردد.»
همچنین فعالان فینتک خواستار ایجاد Regulatory Sandbox یا محیط آزمون تنظیمگری برای نوآوری شفاف و منعطف هستند. بانک مرکزی نیز ظاهراً با این پیشنهاد موافقت ضمنی کرده است.
10️⃣ دوره جدید بازار دیجیتال طلا: قانون و نوآوری همزمان ⚖️🚀
بازار پلتفرمهای طلا که با تبلیغات پررنگ آغاز شد و با هشدارهای قضایی ادامه یافت، اکنون وارد مرحلهای از همزیستی قانون و فناوری شده است.
ویژگیهای این دوره جدید:
| ویژگی | توضیح |
|---|---|
| محدودیت ساعت فعالیت | پایان فعالیت شبانهروزی |
| مسئولیتپذیری | پلتفرمها نمیتوانند شبهسپرده بسازند |
| شفافیت تراکنش | اتصال به سامانه جامع تجارت و شناسه ملی کالا |
| رقابت سالم | جلوگیری از انحصار و بیقانونی |
| اعتماد دیجیتال | تثبیت پایه پولی و کنترل تورم |
به تعبیر فرزین:
«دوران بیقانونی به پایان رسیده، اما دوران نوآوری تنظیمشده تازه آغاز شده است.»
بازار دیجیتال طلا در ایران مسیر رشد خود را ادامه میدهد، اما اکنون با قوانین روشن و تنظیمگری هوشمند روبرو است. این تحول، نه محدودیت نوآوری، بلکه فرصتی برای شفافیت، امنیت و اعتماد دیجیتال است.با اجرای محدودیت ساعت کاری، تسویه سریع، احراز هویت کامل، و اتصال به سامانه جامع تجارت، پلتفرمها به سمت یک بازار قانونی، شفاف و قابل اعتماد حرکت میکنند. این روند میتواند الگویی برای مدیریت دیجیتال داراییها و حکمرانی نوین پولی در ایران باشد.
